Cena sprawiedliwości w zamówieniach publicznych
Obszar zamówień publicznych i zasady konkurencyjności jest od lat największym źródłem nieprawidłowości w projektach finansowanych ze środków publicznych. Dlaczego? Ponieważ tu Instytucje Zarządzające i audytorzy muszą bezwzględnie egzekwować zasadę uczciwej konkurencji i transparentności.
Jako praktyk kontroli, doskonale wiem, że Beneficjenci często koncentrują się na poprawności merytorycznej, zapominając, że błędy proceduralne w zamówieniach niemal automatycznie prowadzą do nałożenia korekty finansowej. W tym wpisie koncentruję się na najbardziej dotkliwych naruszeniach, które mogą skończyć się pomniejszeniem dofinansowania o 25% lub w najgorszych przypadkach – o 100%.
Źródło korekt: Taryfikator i Art. 207 UoFP
Wysokość sankcji finansowej za naruszenie procedur jest z góry określona i nie podlega swobodnej ocenie kontrolera.
Podstawa Prawna: Wartość korekt jest ustalana na podstawie Taryfikatora Korekt Finansowych (będącego załącznikiem do Wytycznych dotyczących korygowania nieprawidłowości). Jest to narzędzie, które systematyzuje naruszenia i przypisuje im stałe stawki procentowe korekt (np. 5%, 10%, 25%, 100%).
W przypadku stwierdzenia nieprawidłowości, Beneficjent ma obowiązek zwrócić kwotę korekty wraz z odsetkami na podstawie art. 207 Ustawy o finansach publicznych.
Najbardziej dotkliwe korekty: 25% i 100%
Choć błędy formalne (np. zbyt krótki termin na składanie ofert) mogą skutkować korektą 5% lub 10%, prawdziwe ryzyko wiąże się z naruszeniami fundamentów konkurencji.
Ryzyko 25%: Atak na Zasadę Konkurencyjności
Korekta w wysokości 25% wartości zamówienia jest nakładana, gdy naruszenie jest na tyle poważne, że znacząco ograniczyło lub zniekształciło konkurencję. Kontrolerzy szczególnie skupiają się na trzech aspektach:
- Nieuzasadnione Fazy Projektu: Sztuczne dzielenie zamówienia na części, aby ominąć stosowanie Prawa Zamówień Publicznych lub Zasady Konkurencyjności.
- Błędne Kryteria Oceny Ofert: Ustalenie kryteriów, które w sposób nieuzasadniony faworyzują jednego wykonawcę, np. wymaganie certyfikatów posiadanych tylko przez jednego oferenta, lub nadanie zbyt małej wagi cenie (mniej niż 60% w przypadku standardowych usług/dostaw).
- Niedozwolone Modyfikacje Umów: Dokonanie istotnej zmiany w umowie z wybranym wykonawcą, która narusza zasady Pzp, tj. gdyby zmiana była znana na etapie postępowania, inny wykonawca mógłby złożyć lepszą ofertę (np. zwiększenie zakresu prac lub wartości zamówienia bez ponowienia przetargu).
Ryzyko 100%: Nadużycie i Konflikt Interesów
Korekta w wysokości 100% dotyczy najcięższych naruszeń, które są kwalifikowane jako nadużycie finansowe lub gdy nieprawidłowość prowadzi do całkowitej niekwalifikowalności wydatku:
- Konflikt Interesów: Jeśli zamówienie zostało udzielone podmiotowi powiązanemu z Beneficjentem personalnie lub kapitałowo (wbrew obowiązkowi z Art. 63 Rozporządzenia 2021/1060), cały wydatek jest kwestionowany (100% korekty).
- Zmowy Przetargowe: Celowe działanie (horyzontalne lub wertykalne) mające na celu ustalenie warunków składanych ofert i wyeliminowanie konkurencji. Jest to nadużycie finansowe i grozi nie tylko zwrotem środków, ale także odpowiedzialnością karną.
- Brak Prawa do VAT: Ujęcie podatku VAT jako kwalifikowanego wydatku, mimo że Beneficjent ma faktyczną i prawną możliwość jego odzyskania. To naruszenie jest kwestionowane w 100%
Komentarz Praktyka: Jak uniknąć pułapki 25%?
Beneficjenci muszą traktować procedury zamówień nie jako biurokratyczny ciężar, ale jako kluczowy element obrony przed korektami.
Rekomendacja: Zawsze dokonuj wstępnej weryfikacji ryzyka zamówienia. Jeśli w przetargu wpłynęła tylko jedna oferta, a postępowanie nie było prowadzone w trybie Pzp, kontroler natychmiast uzna to za obszar wysokiego ryzyka. Należy wtedy starannie udokumentować, dlaczego nie zgłosił się nikt inny – np. poprzez szczegółowe uzasadnienie rynkowe.
W przypadku zmiany umowy z wykonawcą, należy zawsze zadać sobie pytanie: „Czy ta zmiana jest tak duża, że mogłaby wpłynąć na wynik pierwotnego postępowania?”. Jeśli odpowiedź brzmi „tak”, ryzykujesz korektę 25%.
Podsumowanie i wniosek
Nadużycia i poważne naruszenia proceduralne w zamówieniach są najczęstszą przyczyną zwrotu środków i poważnych sankcji. Wdrożenie transparentnych i ściśle przestrzeganych procedur compliance (jak w poprzednim wpisie) oraz znajomość Taryfikatora Korekt to jedyna droga do bezpiecznej realizacji projektu.
Podstawy Prawne i Źródła Informacji
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 2021/1060 z dnia 24 czerwca 2021 r. (art. 63 ust. 2 dot. systemów zarządzania i kontroli). Dostępne na portalu: https://eur-lex.europa.eu/
Wytyczne dotyczące sposobu korygowania nieprawidłowości na lata 2021-2027. Dokument ten, wraz z Taryfikatorem Korekt, dostępny jest na Portalu Funduszy Europejskich: https://www.funduszeeuropejskie.gov.pl/
Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (art. 207) – podstawa do żądania zwrotu nieprawidłowo wydatkowanych środków.
Kodeks karny (art. 296 i nast.) oraz Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji – sankcje za zmowy przetargowe. Dostępne w systemach informacji prawnej.
