Wprowadzenie: nowe priorytety, nowe ryzyka kontroli
Fundusze Europejskie na lata 2021-2027 stawiają na zupełnie nowe priorytety, które wykraczają daleko poza tradycyjną kontrolę finansową. Zielony Ład i transformacja cyfrowa wprowadziły do umowy o dofinansowanie nowe, twarde warunki.
Dla Beneficjentów oznacza to, że kontrolowane są nie tylko faktury i przetargi, ale także wpływ projektu na środowisko, jego dostępność dla osób z niepełnosprawnościami oraz zgodność z zasadami etycznymi. Jako kontroler, muszę ostrzec: naruszenie tych zasad to nieuchronna nieprawidłowość merytoryczna, która może prowadzić do poważnych korekt!
Zasada DNSH: Nie Czyń Znaczącej Szkody Środowisku
Absolutną nowością w perspektywie 2021-2027 jest zasada „Do No Significant Harm” (DNSH), czyli „Nie czyń znaczącej szkody”. Oznacza to, że każde działanie finansowane z funduszy musi być zgodne z celami klimatycznymi i środowiskowymi UE.
Podstawa Prawna: Zasada DNSH jest zapisana w Rozporządzeniu 2021/241 (ustanawiającym Instrument na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności) i jest wymagana dla wszystkich projektów w ramach Funduszy Europejskich 2021-2027.
Ryzyko kontroli DNSH:
Kontrolerzy będą sprawdzać, czy Twoja inwestycja:
- Nie szkodzi bioróżnorodności (np. czy inwestycja w budowę nie zagraża chronionym gatunkom).
- Jest efektywna energetycznie (np. czy zakupione maszyny spełniają najnowsze normy emisji).
- Zarządza odpadami w sposób zrównoważony.
Wniosek praktyka: Jeśli Beneficjent zakupił maszynę, która jest energochłonna i emituje dużo zanieczyszczeń, mimo dostępności ekologicznych alternatyw, to jest to nieprawidłowość merytoryczna, ponieważ narusza on zasadę DNSH.
Standardy dostępności i zasady równościowe
Równość i dostępność przestały być fakultatywnymi „bonusami” w projekcie – stały się twardymi warunkami kwalifikowalności.
Podstawa Prawna: Wymogi te są szczegółowo opisane w Wytycznych dotyczących realizacji zasady równości i niedyskryminacji oraz w Wytycznych dotyczących realizacji zasady dostępności dla osób z niepełnosprawnościami.
Ryzyko Kontroli Dostępności:
Jeśli projekt obejmuje:
- Inwestycje budowlane: Kontroler sprawdzi zgodność ze Standardem Dostępności dla budynków publicznych (np. dostęp do wind, brak progów, odpowiednie toalety).
- Usługi i IT: Weryfikacji podlega dostępność cyfrowa (np. czy strona internetowa projektu lub aplikacja spełnia standard WCAG 2.1).
Wniosek praktyka: Jeśli Beneficjent zrealizował szkolenie, ale uniemożliwił udział osobom ze szczególnymi potrzebami (np. brak rampy, brak tłumacza PJM), to narusza zasady równościowe. Może to skutkować proporcjonalnym pomniejszeniem wydatku.
Przejrzystość i rzetelność (etyka)
Choć nadużycia finansowe są znane, to w nowej perspektywie nacisk kładzie się na ogólną przejrzystość i rzetelność. Chodzi o to, aby unikać sytuacji, które choć legalne, mogą budzić wątpliwości natury etycznej (np. nadmiernie wysokie koszty promocji, nieuzasadnione podróże).
Rekomendacja: Zawsze dokonuj wstępnej weryfikacji etycznej wydatku. Jeśli wydatek jest niestandardowy lub jego wartość jest wysoka w stosunku do średniej rynkowej, Beneficjent musi mieć mocne, pisemne uzasadnienie jego konieczności.
Podsumowanie i wniosek eksperta
Nowa perspektywa 2021-2027 wymaga od Beneficjentów zmiany myślenia. Nie wystarczy już, że wydajesz środki zgodnie z Prawem Zamówień Publicznych. Musisz także udowodnić, że wydajesz je w sposób zrównoważony środowiskowo, dostępny i etyczny.
Komentarz Praktyka: Dowody merytoryczne są nowe: W trakcie kontroli audytorzy będą szukać nowych dowodów merytorycznych (np. analiz DNSH, certyfikatów WCAG, protokołów z oględzin dostępności). Ich brak to brak dowodu na spełnienie warunku kwalifikowalności. Proszę, pilnie weryfikujcie wszystkie dokumenty projektowe pod kątem spełnienia tych nowych wymagań, zanim złożycie wniosek o płatność.
Podstawy Prawne i Źródła Informacji
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 2021/1060 z dnia 24 czerwca 2021 r. (definicja DNSH). Zasada ta jest kluczowa dla zgodności z Regułą Zrównoważonego Finansowania (SFDR). Dostępne na portalu: https://eur-lex.europa.eu/
Wytyczne dotyczące realizacji zasady równości i niedyskryminacji oraz Wytyczne dotyczące realizacji zasady dostępności dla osób z niepełnosprawnościami – kluczowe dokumenty programowe. Dostępne na Portalu Funduszy Europejskich: https://www.funduszeeuropejskie.gov.pl/
Wytyczne w zakresie kwalifikowalności wydatków na lata 2021-2027 – regulują m.in. wymagania dotyczące zrównoważonego rozwoju i efektywności energetycznej. Dostępne na portalu: https://www.funduszeeuropejskie.gov.pl/
Ustawa z dnia 4 kwietnia 2019 r. o dostępności cyfrowej stron internetowych i aplikacji mobilnych podmiotów publicznych oraz Standardy Dostępności dla infrastruktury. Dostępne w systemach informacji prawnej.
